Duke rilexuar Ëndërr Mashtruese të Kadaresë

 

Nuk po merrem me përshtypjet e përgjithshme që të krijon ky libër sepse është  e vështirë e thuajse absurde të ftillosh ndjesitë që të krijon një përmbledhje pa ndonjë kriter tregimesh e novelash, mesa duket e pa botuar sërish. Po merrem më tepër me një ide apo pyetje që më goditi teksa lexoja disa pjesë të tij. Më konkretisht e kam fjalën për tregime të shkurtra si “Mbasditja së cilës i shkonin fjalë të vjetra pleqsh”, “Ur-Libri”, “Kalimet e Nëndheshme” apo dhe një nga kryeveprat e tregimit shqip “Në periferi pranë aeroportit” si dhe novelën “Nata me Hënë”, një skanim i detajuar i meskinitetit shoqëror shqiptar. Pra duke rilexuar këto pjesë pyetja që shtrohet është:

Cfarë natyre do të kishte letërsia e Kadarese (e për rrjedhojë një pjesë e rëndësishme e letërsisë shqipe) nëse ai do të kishte lëvruar më shumë këtë lloj proze të një natyre më intime, lirike e urbane? Pra nëse do të kishim një Kadare të apasionuar më pak pas mitit, eposit, kulisave të politikës e psikologjise së pushtetit e më shumë ndaj asaj që përmenda më sipër, a do të ishte një fitim apo një humbje për letërsinë shqipe?  Apo nuk do të kishte më Kadare?

Një pyetje që breza dhe tipologji të ndryshme njerëzish do t’i përgjigjeshin në forma të ndryshme. Natyrisht që e kuptoj edhe natyrën spekulative të kësaj ideje.  Fundja historia e jeta nuk bëhet me sikur. Por letërsia po…

E zeza e diellit- Muzikë nga Robert Bisha

 Nëse ka sot një muzikant  shqiptar bashkëkohor nga më premtuesit, ky është Robert Bisha.  Sidoqoftë flitet pak për të (kryesisht në internet) për të mos thënë aspak. Robert Bisha është multiinstrumentist dhe kompozitor që lëvron përgjithësisht muzikën instrumentale dhe atë xhaz.  Ai e ushtron aktivitetin e tij në më të shumtën e rasteve në Itali ku edhe ka studiuar.

Përveç  kompozimit të një niveli të lartë, ajo që vihet re tek Bisha është përqasja që ai i bën muzikës së traditës shqiptare. Në pamje të parë nuk ka asgjë të veçantë sepse ka disa muzikantë shqiptarë sot që mbështeten tek tradita për të zhvilluar muzikën e tyre. Sidoqoftë Bisha ngelet një rast i rrallë. Në ndryshim nga të tjerët, ai nuk “shfrytëzon” tabanin muzikor tradicional për të bërë muzikën e tij. Bisha nuk ka rënë as në grackën e ekzotizmit ku bien shpesh muzikantët shqiptarë që jetojnë jashtë Shqipërisë, të cilët për të mbijetuar në skenën ndërkombëtare i hedhin vetes një vello të veçanësisë duke huazuar vend e pavend motive lokale.

Përkundrazi, tek muzika e Bishës vihet re një qasje krejt tjetër. Të duket se ai nuk mund t’i shmanget traditës shqiptare sepse ai e ka atë pjesë natyrale të vetes.  Ai nuk huazon motive shqiptare thejsht se janë të bukura e do ia zbukurojnë pjesën muzikore. Ai nuk “zhvat” përkundrazi komunikon me motivin tradicional muzikor, e trajton atë me respekt dhe përpiqet të zhvillojë muzikën e tij bazuar tek frymëzimi që gjen në të. Ja pse në pjesët e tij tranzicioni nga motivi i njohur te krijimi  ri është i lëmuar dhe duket se vjen krejt natyrshëm, pa thyerje e vrasje veshi.

 Një mënyrë e tillë trajtimi të kujton poetet klasikë kinezë, poezitë e të cilëve ishin një lloj komunikimi me brezat e mëparshëm dhe krijimet e tyre.  Në mënyrë të ngjashme,  Bisha nuk e percepton muziken e traditës si një gjë që është aty e duhet përdorur ose duhet flakur. Përkundrazi, ai e sheh atë si një pjesë të vetvetes të cilën duhet ta kuptojë, zbërthejë e më tutje ta zhvillojë sëbashku me veten e tij. Ja pse muzika e tij që të jep përshtypjen e një komunikimi me traditën ngelet në të njëjtën kohë një komunikim me vetveten. Dhe ç’është më e bukura ky komunikim ka gjasa të vazhdojë në vitet në vijim. Për të mirën e muzikës dhe të publikut.

Më të mirët e 2013-tës

Këtë fundvit BBC, paraqet për lexuesit një listë që përmban sipas saj librat më të mirë të 2013-tës. Paraqitja mund të shikohet këtu. Pjesë e saj janë libra nga zhanre të ndryshme dhe ka diçka për cilindo tip lexuesi. Sidoqoftë unë do të veçoja dy shkrimtarë të cilët besoj se ia vlejnë të përkthehen edhe në shqip.

I pari është  Aleksandar Hemon (Aleksandër Hemon), boshnjak që jeton prej vitesh në SHBA, ndërsa i dyti është George Saunders (Xhorxh Saunders), shkrimtar amerikan.

George Saunders

Libri i Jetëve të mia i Hemonit është një përmbledhje me ese. Ndërsa amerikani Saunders është lëvrues i prozës së shkurtër dhe libri i tij 10 Dhjetori  ështe një përmbledhje prej dhjetë tregimesh.

Inati-Philip Roth

Autori: Philip Roth

Titulli origjinal: Indignation

Përktheu:  Sokol Bega

Faqe: 188

Shtëpia Botuese: Skanderbeg Books

Foto: Shtëpia e Librit

Inati është historia e një djaloshi hebreo-amerikan i cili jeton nën kujdesin e tepruar të babait dhe vendos te vazhdojë kolegjin sa më larg shtëpisë për të shpëtuar prej tij. Ngjarjet zhvillohen në fillim të viteve 50-të, ndërkohë që SHBA-të janë të përfshira në Luftën e Koresë.

Asgjë të jashtëzakonshme deri këtu. Në fakt, nuk ka asgjë të jashtëzakonshme në të gjithë librin.  Janë aty temat që gjenden me shumicë në shumë libra të tjerë si kalimi në pjekuri, dashuritë e para, konflikti me babanë dhe me autoritetin. Për më tepër me përjashtim të disa segmenteve edhe stili është i stërlexuar. Narracioni është linear dhe ndjek trajta thuajse klasike. Atëherë a është ky një libër i dobët?

Nuk do të thoja kështu. Në fakt, ky është një libër që mund ta marrësh inat, sepse mund të lexosh me dhjetra faqe dhe nuk e kupton se ku do të dalë autori. Dikush mund ta lexojë edhe për inat  sepse ka lexuar psh 60 faqe dhe pasi nuk ka gjetur në to asgjë, do ta shtyjë me kokëfortësi deri në fund. Ndërsa dikush mund edhe ta lerë përgjysëm dhe për këtë nuk mund t’i vihet aspak faj.

Sidoqoftë gjatë gjithë leximit, edhe atëherë kur lexuesi ndihet i mërzitur apo i frustuar, ka një ndjesi se diçka do të ndodhë. Dhe kjo ndjesi mbahet gjallë ngaqë Filip Roth edhe  kur tregon gjëra të stërdëgjuara e bën këtë me një penë të stërvitur. Lexuesi e ndjen që një autor kaq inteligjent nuk e ka hedhur anijen në det të hapur për kaq gjatë për hiçgjë. Diçka pritet të ndodhë.

Dhe diçka vërtet ndodh. Por me një libër që në 50 faqet e para fillon mërzitshëm, e që për pak ka një grimcë gjenialiteti, që kthehet përsëri në mërzi klasike e që shpërthen  vetëm në fund, pra me një libër të tillë a ia vlen t’i hysh leximit?

Pse jo? Fundja-fundit është Filip Roth.

Vlerësimi: 6.8

Libra që ia vlejnë

Më poshtë po përmend disa nga librat që më kanë pëlqyer ndër vite. Disa janë të njohur e disa jo dhe aq.  Vendosen këtu pa ndonje kriter të caktuar.

Cing-David Albahari

David Albahari është  shkrimtar  bashkëkohor hebre i ish Jugosllavisë i lindur në Pejë. Në shqip i janë përkthyer disa punime. Cing është njeri prej tyre dhe vështirë se gjendet në librari. Por nëse e gjeni mos e lini t’ju shpëtojë. Cing, ashtu si gjithë shkrimet e Albaharit, është një lloj letërsie intime e subtile. Nga ai lloj që nuk të godet në fytyrë e do pak kohë sa të futesh në të por që përfundimisht të shpërblen për mundin. Albahari shkruan për botën gjithherë duke shkruar për familjen e tij. Cing është  rrëfimi i një biri për babanë e tij. Një udhëtim në kujtime e vende dhe një mozaik i fizikalitetit, veseve dhe shpirtërores. E gjitha kjo në një stil jolinear.

Breznitë e Hankonatëve-Ismail Kadare

Një sagë për familjen Hankonate, që nga vendosja e  të parit prej tyre në Gjirokastër e deri disa breza më pas. Në fakt, Kadare nuk është as i pari e as i fundit që ka shkruar një sagë.   Por është mjeshtëria stilistike e të shkruarit të Kadaresë që e veçon atë. Madje mund të thuhet se këtu Kadareja është në kulmin e tij stilistikor. Breznitë e Hankonatëve është një libër që lexohet lehtë. Ai nuk është voluminoz dhe ndahet në pjesë të shkurtra por bukur të plota. Është gjithashtu një nga librat homazh për qytetin e lindjes së autorit. Një kryevepër e vogël e Kadaresë shpesh e lënë në hije. Një nga veprat  më të mira  të tij e rrjedhimisht dhe të letërsisë shqipe.

Gruaja e burgosur në rërë-Kobe Abe

Një libër ekzistencial nga japonezi Abe që tregon historinë e një mësuesi të apasionuar pas studimit të insekteve i cili kapet rob në një fshat që lufton me rërën. Mesa di është vepra e vetme e Abes e përkthyer në shqip. Një libër që përkundrejt çdo premise lexohet pa vështirësi. Interesante është se Abe arrin t’i japë një fund plot shpresë një vepre që duket se  shkon drejt mbytjes frustuese. Dhe e gjitha kjo ndodh mjaft natyrshëm.

Dashuria është e verbër-Boris Vian

Një titull që duket klishe por libri nuk është aspak me të tilla. Boris Vian, njeriu shumëplanësh; shkrimtar, xhazist, kritik e inxhinier. I famshëm sa qe gjallë vetëm nëpërmjet librave skandalozë të shkruara nën pseudonim. Ky është libri i parë dhe mesa duket i vetëm i tij i botuar në shqip.  Në fakt është një përmbledhje me disa tregime, nga e cila veçohet tregimi nga i cili ka marrë edhe titullin libri.  Dashuria është e verbër përshkruan skenarin kur një mjegull afrodiziake pushton qytetin. Ashtu si stili i Vianit, ajo është një përpjekje për të ndërtuar një botë të shpenguar.

Gllënjka e parë e birrës-Philippe Delerm

Copëza prozash poetike për gjërat e vogla e të përditshme. Ka aty pak nga të gjitha që nga Rrethi ciklistik i Frances tek llokumet e arabit tek trenat e vjetër e natyrisht deri tek gllënjka e parë e birrës apo kopështi rreth shtëpisë. E kush është ai që shkruan e që nuk i ka tentuar këto? Ndoshta, por askush si Delerm. Tregime tepër të shkurtra. Tepër të ngjeshura gjithashtu.

Asnjë lajm nga Gurbi-Eduardo Mendoza

Autori: Eduardo Mendoza

Përktheu:  Edlira Hoxholli dhe Bashkim Shehu

Faqe 126

Botimet IDK

Eduardo Mendoza është një nga shkrimtarët më të njohur spanjoll. Ai vjen për herë të parë në shqip me një nga librat satirë më të njohur të tij, Asnjë lajm nga Gurbi.

A është ky libri i përkryer për lexuesit dembel? Ka shumë gjasa. Ai nuk është më shumë se 126 faqe, është i shkruar i ndarë në paragrafë jo të gjatë dhe stili nuk është i lodhshëm. Për më tepër ai mund të lexohet i fragmentuar dhe ndërprerjet në lexim, qofshin këto edhe të shpeshta, nuk ia humbin fillin.

Asnjë lajm nga Gurbi ka një subjekt të thjeshtë. Dy jashtëtokësorë ndërmarrin një udhëtim-mision në tokë dhe zbresin në rrethinat e Barcelonës (vendlindja e Mendozës).Për të mos u kuptuar ata  vendosin të marrin formë njerëzore. Vartësi (Gurbi) merr formën e Marta Sançes, një nga pop-staret dhe seks simbolet më të njohura spanjolle të asaj kohe. Nuk vonon shumë dhe tek këmbët e saj ndalet një profesor universiteti që e merr në makinën e tij dhe afërmendsh largohet. Gurbi humbet e shefi vihet në kërkim të tij.

Ajo që vazhdon është një tufë peripecish që personazhit kryesor i duhet t’i heqë në kërkim të Gurbit shpesh duke marrë forma njerëzore. Habisë dhe vëzhgimit naiv dhe vrasës i lë vendin përshtatja me atë çka është katalanase, spanjolle e më gjerë  tokësore.

Asnjë lajm nga Gurbi, është një satirë dhë si e tillë është e lidhur me konteksin. Libri është shkruar në vitin 1992, në prag të lojrave olimpike qe do të zhvilloheshin në Barcelonë. I shkruar fillimisht si një kolonë në të përditshmen EL Pais, ka në të mjaft referenca të kohës të cilat mund të humbin gjatë leximit. Kështu që kësaj rradhe do te lihet pa u vlerësuar numerikisht. Sidoqoftë një libër që ia vlen të lexohet.

Disa fragmente nga libri vijojnë më poshtë:

21.45 Karikim me energji

21.50 Vesh pizhamet. Mungesa e Gurbit më rëndon në shpirt. Duke qenë se i kemi kaluar bashkë të gjitha mbrëmjet prej tetëqind vjetësh, nuk di si t’i shtyj orët para gjumit. Mund të shihja televizionin lokal, ose të  lexoja një fashikull të Lolita Galaktikës por nuk kam qejf. Nuk e shpjegoj dot mungesën e Gurbit dhe ca më pak heshtjen e tij. Kurrë s’kam qenë i rreptë si shef.

08.00  Ende asnjë lajm nga Gurbi. Bie shi me gjyma. Në Barcelonë, shiu bie njëlloj sikurse vepron Bashkia: rrallëherë por rëndshëm. Vendos të mos dal dhe ta shfytëzoj mëngjesin për të pastruar pak anijen.

 

19.30  Kam një orë që bredh hotel më hotel. Në tërë qytetin s’ka asnjë dhomë të lirë sepse, siç më shpjegojnë, po mbahet një Simpozium mbi Format e Reja të Mbushjes së Gogozhareve, ku kanë shkuar ekspertë nga të gjitha vendet.

20.30  Edhe një orë tjetër kërkimi, si dhe njëfarë praktike në artin e dhënies së bakshishit, më sjellin si rezultat një dhomë me banjë dhe me pamje nga një vepër publike mjaft e rëndësishme. Nëpërmjet një megafoni, recepsionisti më siguron se natën do të ndërpriten punimet e shpimit dhe të shembjes.

 

09.30  Shkoj në një agjenci pasurish të patundshme….. Më shpien në një sallë ku disa njerëz presin rradhën

10.00  Në sallë hyn një zonjushë dhe na ndan në tre grupe: a) grupi i atyre që duan të blejnë një apartament për të banuar në të; b) grupi i atyre që duan të blejnë një apartament për të pastruar para të pista; dhe c) grupi i atyre që duan të blejnë një apartament në Fshatin Olimpik. Një çift me një foshnjë gjiri dhe unë përbëjmë grupin a.

 

20.30   Vendos të bëj një shëtitje për t’u kthjelluar. Temperatura, 18 gradë Celsius; lagështia relative, 65 përqind; gjendja e detit, pa dallgë.

24.00   Kthehem në shtëpi. Ende asnjë lajm nga Gurbi. Pizhamet, dhëmbët, Jezu Krishti im i vogël dhe gjumë.

Laurent Chehere, Flying Houses 13

Na ishte njëherë në Anadoll-Film

Na ishte njëherë në Anadoll është filmi i fundit i regjizorit turk Nuri Bilge Ceylan (Xhejlan).  Një analizë e kinematografisë së tij por edhe këtij filmi mund të lexohet tek ky postim në një blog për kinemanë. Në njëfarë mënyre ky shkrim është vazhdim i atij diskutimi.

Na ishte njëherë në Anadoll vërtitet rreth një historie policore. Një grumbull burrash vijnë vërdallë në hapësirat e pamata të Anadollit në zbulim të një trupi dhe në rindërtim të një skene krimi. Por ky është vetëm sebepi sepse thelbi i filmit është diku tjetër. Në fakt kërkimi policor funksionion më tepër në një plan simbolik. Personazhet nisen me një mision dhe ato që zbulojnë nuk janë thjesht pjesëza të ngjarjes së krimit por edhe pjesëza të vetvetes. Në plan të parë duket sikur nuk ndodh asgjë. Hapësirat e Anadollit janë të gjera, pllajat të heshtura e në dukje të paqta. Kërkimi në to mbase i kotë. Sidoqoftë avash avash Xhejlan jep idenë se mbrapa këtij peizazhi ka ç’të zbulohet (ka në film dy personazhe me lopata në duar që s’flasin kurrë por vërtiten e gërrmojnë vazhdimisht).

Tarkovski vjen gjithmonë me ne…

Po kjo tashmë dihet. Nëse ka diçka për të cilën kritikohet Xhejlan është influenca e madhe e Tarkovskit në filmat e tij. Kjo është aq evidente sa të kujton atë frazën e humorit shqiptar “Beni vjen gjithmonë me ne!”. Edhe në këtë film natyrisht që ndodh e njëjta gjë.

Sidoqoftë unë mendoj se Xhejlan nuk e fsheh këtë gjë. Si të thuash, ai ndërton mbi influencat e tij. Unë mendoj se ai është besimtar i mënyrës së të bërit film si Tarkovski. Pra kemi te bëjmë me një rrugë të caktuar që Xhejlan mendon se kinemaja duhet të ecë. Kjo natyrisht që është e debatueshme por në fakt nuk ka asgjë të keqe. Sepse perveç dy filmave të parë, filmat e tjerë të Xhejlanit qëndrojnë në këmbë vetë pavarësisht influencave (Tre majmunët nuk e kam parë).

Të njëjtën tablo kemi edhe në këtë film. Madje ky është filmi më me shumë influenca të Xhejlanit dhe ai nuk e fsheh këtë. Duke filluar që nga titulli ka në të influenca të Serxhio Leones (fytyra me reliev e mustaqellinj që shfaqen në çdo skene), Antonionit (udhëtime në grup njerëzisht të vetmuar), Tarkovskit, Lynch (ka gjithnjë diçka përtej asaj që shihet) e madje edhe të Çehovit.  Por Na ishte njëherë në Anadoll nuk është një film që thjesht mikson elemente regjizoriale te ndryshme (sic ndodh rëndom në filmat e Tarantinos psh). Ai është një film kompleks që shkon në një rrugë të caktuar, pra ndjek rrjedhën e tij.

Durim durim…

Por ai që dëshiron të shohë këtë film duhet të marrë bukë me vete e mundësisht edhe një batanije. Filmi zgjat dy orë e gjysëm dhe mbi të gjitha është një film i avashtë. Dmth, Nuri Bilge Xhejlan nuk nxitohet. I merr gjërat shtruar. Nëse Xhejlani nuk do të ishte i qartë deri në detaje kjo avashtësi do ta vdiste filmin. Kjo sepse ajo do ta nxirrte atë jashtë fokusit duke e zbehur filmin deri në mungesë vëmëndjeje nga ana e shikuesit.

Por çuditërisht Xhejlani është këmbëngulës. Ai ruan të njëjtën koherencë estetike gjatë gjithë filmit. E thënë thjesht: ai e di çfarë do e ku do të dalë. Duke parë xhirrimet e xhirrimeve kjo duket qartë. Xhejlan është sfilitës me aktorët. Bën dubla pa fund, është perfeksionist edhe me detajet më të vogla. Asnjë gjë në filmin e tij nuk i lihet rastësisë. Thuajse çdo gjë është e menduar mirë. Në fakt nëse ka diçka për të cilën mund të kritikohet tashmë Xhejlani, ajo nuk është influenca tarkovskiane por mungesa e sporadikes.

E përditshmja dhe ajo që është përtej (si dhe dy-tre gjëra që bëjnë diferencën)

Ajo që vihet re në këtë film është dialogjet të cilat janë më të shumta se në çdo film tjetër të Xhejlanit. Në fakt duket që regjizori është përpjekur shumë që t’i përshtasë ato në kontekstin e vetë filmit.

Së dyti është një nga shqetësimet e përhershme të Xhejlanit: përditshmëria dhe marrdhëniet e përditshme mes njerëzve. E gjitha kjo e shoqëruar nga ideja e së përtejmes. Psh në një nga skenat hyrëse, policët grinden për minuta të tëra në makinë për kosin dhe cilësinë e tij ndërsa kamera fokusohet gradualisht në fytyrën e të dyshuarit për vrasje që qëndron mendueshëm në mes tyre.

Së treti, kokolepsja familjare. Psh Hetuesi e ka një hall familjar, mjeku gjithashtu, po kështu shefi i policisë dhe madje edhe shoferi. Në fakt , përtej asaj që duket, Na ishte njëherë në Anadoll është filmi që preokupohet më shumë me familjaren se filmat e tjerë të  serisë  Na ishte njëherë.

Së katërti, prania e femërores (peshqesh nga Tarkovski). Në këtë film femrat shfaqen rrallë e thuajse nuk flasin fare. Sidoqoftë prezenca e tyre është e ndjeshme. Hetuesi e ka pengun me gruan, mjeku gjithashtu, shoferi i përvidhet fshatit të gruas së tij ndërsa polici e ka gruan “police”. Madje edhe krimi mesa duket është rreth një gruaje. Ndërsa skena me vajzën e fshatit mendoj se do mbahet mend gjatë në kinema.

Nuri Bilge Xhejlan ka tashmë të njëjtin status në Turqi që gëzonte Wong Kar-Wai vite më parë në Hong Kong. Të gjithë aktorët dëshirojnë të punojnë me të. Jo vetëm sepse është regjizor që e ka çmimin e garantuar por edhe pse ata e perceptojnë të bërit film me Xhejlanin jo thjesht si një rrugëtim profesional artistik por edhe shpirtëror. E në fakt ky është kontributi real i Xhejlanit në kinematografi në këto dekada të ftohjes globale.

Në Hambar- Vladimir Arsenijevic

Autori: Vladimir Arsenijeviç

Përktheu:  ??? Nuk thuhet në libër

Faqe 112

Botimet ??? Nuk thuhet në libër

Vladimir Arsenijeviç është shkrimtar serb i lindur në Kroaci. Në Hambar është romani i tij i parë dhe është fitues i çmimit të revistës NIN si romani më i mirë i vitit 1994. Arsenijeviç është i njohur gjithashtu në Serbi si kritik i ashpër i luftës dhe autoritarizmit.

Në Hambar, fillon me një zhgjëndër, ose më mirë aftësinë e fituar të personazhit kryesor për t’u futur në zhgjëndër. Metafora për shoqërinë serbe por edhe më gjerë jepet kështu e qartë që në fillim. Personazhi kryesor është një burrë te të tridhjetat, i martuar me Anxhelën, një femër të bukur e kryeneçe. Të dy ata presin një fëmi dhe vizitohen shpesh nga Llazari, vëllai ekcentrik i Anxhelës. E gjitha kjo kur në Jugosllavi sapo ka plasur lufta.

Ajo çfarë pason në roman është përshkrimi i jetesës së përditshme me praninë e luftës. Turbullira në familje, thirrje në front, pastaj rënie në betejë apo gjymtim. Njerëz të familjes apo të afërm, pak rëndësi ka. Përjetimi është thuajse i njëjtë dhe përfundimi një dezintegrim i përgjithshëm shoqëror. Është ky një rezultat i luftës apo lufta është rezultat i tij? Vështirë të thuhet por përshtypja që të lë libri favorizon këtë të dytën.

Vladimir Arsenijevic

Në fakt trajtimi i Arsenijeviçit i shkon mirë përshtat atmosferës së përjetimit të luftës nga popullata e thjeshtë. Libri ka një  shkartisje idesh e përjetimesh. Kjo të jep përshtypjen e një hallkatjeje të hidhur-një lloj skizofrenie kolektive. Ka një mpleksje të ankthit me mankthin, një ngatërrim i qëllimshëm reales me halucinanten. Madje edhe fundi është i paqartë dhe të kujton fillimin, vetëm se në këtë rast nuk është thjesht një zhgjëndër individuale.

Mirëpo ato që ia prishin gjithë lezetin këtij romani janë fjalitë e gjata e shpesh të vështira që e kthejnë leximin e librit në një vrapim me pengesa. Në Hambar nuk është një roman i gjatë. Por për shkak të tyre të jep ndjesinë si i tillë.

Një libër i errët, mbytës dhe fragmentar. Si vetë lufta në Ballkan.

Vlerësimi: 6.3

Platforma-Michel Houllebecq

Autori: Michel Houllebecq

Përktheu nga frëngjishtja: Xhelal Kurtina

Faqe: 258

Shtëpia botuese: Skanderbeg Books

Foto: Shtëpia e librit

Platforma është libri i tretë i Michel Houllebecq (Mishel Uelbek). Për librin e tij të parë është shkruar këtu në blog. Ndërsa libri i tij i dytë Thërrmijat Elementare mesa di është në proces përkthimi. Para së gjithash duhen thënë dy fjalë rreth Platformës së përkthyer në shqip. Ky libër ka një nevojë të jashtëzakonshme për redaktim dhe korrektim. Çdo faqe e tij gëlon nga gabime gramatikore dhe drejtshkrimore. Hera herës te duket se është çuar për shtyp gabimisht versioni i papërfunduar e jo ai përfundimtar i përkthimit. Për të ardhur keq, kur mendon se Platforma vjen në shqip nga një shtëpi botuese serioze.

Platforma tregon historinë e Mishelit, një zyrtar që për t’i shpëtuar vetmisë që e ka mbërthyer në France ndërmerr një udhëtim turistik në Tailandë. Aty ai njihet me Valerinë, një punonjëse në një agjensi turizmi, dhe më vonë krijon një lidhje me të. Kjo lidhje do ta kthejë Mishelin nga një burrë të pakënaqur nga jeta në një burrë të kënaqur. Për më tepër, shoqërimi me të dhe me Zhan Ivin, kolegun e Valerisë do ta nxisë Mishelin të zhvillojë edhe idetë e tij rreth turizmit seksual si hapi tjetër i madh në industrinë e turizmit. Kjo ide vihet në punë me entuziazëm dhe shumë shpejt rezulton një sukses.

Në njëfarë mënyre Platforma është vazhdimi i letërsisë ekzistenciale në shekullin e 21-të. Libri hapet me vdekjen e babait të personazhit kryesor, gjë që të kujton hapjen e I huaji  të Kamysë. Por ky është një ekzistencializëm më hard core, e deri diku më i egër. Në ndryshim nga libri i parë, Uelbek i shtrëngon shumë më pak frenat. Ai është më i drejtpërdrejtë si në ide, si në përshtypje. Ka më shumë mllef ndaj botës, më pak besim tek njerëzit dhe më shumë besim tek e vetmja spirancë e lumturisë në këtë jetë që sipas Uelbekut është vetëm seksi e ç’rrjedh prej tij. Në fakt, nëse do të vazhdonim krahasimin me librin e parë, nëse Zgjerimi i Fushës së Luftës kishte të bënte me mospërmbushjen e nevojave seksuale të personazhit kryesor, Platforma është pikërisht e kundërta. Ajo është si  njëmijë e një net seksuale, si një ëndërr mashkullore e kthyer në realitet derisa Uelbeku e shkatërron me duart e tij në fund. Në këtë prizëm, Platforma është më pak natyral sesa libri i parë dhe rrjedhimisht identifikimi i lexuesit me ato që kalon personazhi bëhet më i vështirë.

Por sidoqoftë çdo gjë është më e pranueshme në ato pjesë ku Uelbeku e mban librin në një plan më intim, më individual. Këto janë edhe pjesët më të mira të librit. Ka edhe pjesë të tjera të ndërthurura me të siç janë fragmente të tëra rreth bazave ekonomike të turizmit, të cilat përveç specialistëve të fushës nuk di se kujt mund t‘i duken interesante. Të tjera pjesë janë opinionet për popuj, kultura e fe të ndryshme. Këto vijnë edhe prej personazhit kryesor por janë kryesisht të vëna në gojë të personazheve të tjera, kalimtare e papeshë.

Ashtu si edhe libri i parë, Platforma ka në thelb një aksiomë të vetme e të debatueshme. Atë që njeriut i duhet më pak sesa ai mendon për t’iu afruar lumturisë. Deri këtu mirë. E debatueshme por mirë. Ka një arsye logjike dhe shkon për bukuri me përjetimet e personazhit. Si kundrapeshë e kësaj lumturie librin e përshkon kudo ndjenja e pasigurisë që jepet ndërmjet episodeve absurde të dhunës. Edhe këtu mirë. Mirëpo Uelbek dashje pa dashje nuk i shpëton ngasjes për të dhënë “shpjegime” për këtë dhunë, “shpjegime” këto që nuk janë gjë tjetër veçse një tufë stereotipesh që fundja-fundit nuk shkojnë as mirë me logjikën e brendshme e intime të personazhit e që duken si sajesa për të kokolepsur librin apo për të nxjerrë në sipërfaqe mllefet e autorit.

Vlerësimi 7

Amerikani i Qetë- Graham Greene

Autori: Graham Grin

Përktheu:  Betim Muço

Faqe 213

Equinoxes Publishing House, USA

Graham Grin, është i njohur për publikun shqiptar me veprat “Njeriu Ynë në Havanë” dhe “Komedianët”, të dyja këto të përkthyera në shqip para viteve 90-të.

“Amerikani i Qetë” është një nga veprat e tij më të njohura. Ai është shkruar në mesin e viteve 50-të dhe është përkthyer në shqip vetëm këto vitet e fundit. Ngjarjet zhvillohen në Vietnam, në kulmin e konfliktit me ish kolonizatorët francezë, përpara ndërhyrjes amerikane. Romani ka tre personazhe kryesore. Fouleri, një reporter anglez, tërësisht cinik dhe këmbëngulës për të qenë asnjëanës, Pailli (amerikani i qetë), një xhentëllmen i vërtetë por një njeri politkisht naiv dhe pa përvojë dhe Fongu, fillimisht e dashura e Foulerit e më pas Paillit. I gjithë romani vërtitet rreth këtyre personazheve dhe personazhet e tjerë janë aty më shumë për plotësimin e mozaikut.

Në vija të përgjithshme “Amerikani i qetë” është një roman rreth një konflikti dashuror dhe një konflikti politik. Një formulë kjo që haset shpesh. Këto pista janë aq të ndërthurura me njëra tjetrën saqë  është e vështirë të dallosh se kush dominon. Psh Fouleri e përdor të qenit asnjëanës në luftë jo vetëm si kredo politike por edhe si një mekanizëm mbrojtës ndaj problemeve emocionale që i ka me shumicë. Pavarësisht kësaj ai është reporter lufte dhe bie, ngrihet e merr frymë me të.

Në një plan më individual, Fouleri është njeriu që e ndjen realitetin der në kockë e që thellë thellë dëshiron t’i iki atij. Hapat e tij të rëndësishëm janë të pavendosur dhe pa entuziazëm. Përballë gjithë kësaj ai ka zgjedhur të jetë cinik, ekstremisht cinik, aq sa cinizmi i tij rrjedh si ujëvarë në çdo faqe të romanit. Nga ana tjetër, Pailli është njeriu i mirë që me entuziazmin dhe mirësinë e tij naive bën keq. Ndërsa ai përfaqëson njeriun e angazhuar e Fouleri atë të mospërfshirë, Fongu nga ana tjetër është njeriu natyral. Ajo shpesh duket sikur nuk ekziston, sikur është aty thjesht për të marrë frymë e për të shtyrë ditët. Kërkesat e saj janë të thjeshta dhe ajo kënaqet me pak. Mirëpo në fakt ajo është njeriu qe bën atë që i vjen natyrshëm, që as nuk i arratiset dhe as nuk e cyt realitetin.

Grin mbështetet shumë tek dialogu dhe shkëmbimet inteligjente të batutave. Në përgjithësi kjo e bën veprën më të rrjedhshme. Megjithatë nuk e di pse “Amerikani i qetë” më la përshtypjen e një libri me disa oshilacione përsa i përket mbajtjes gjallë të interesit të lexuesit (ndoshta një perceptim tejet individual).

Ashtu si “Njeriu ynë në Havanë” edhe këtu ka një pjesë ku personazhet luajnë me njëri tjetrin, si në kuptimin sportiv dhe në atë psikologjik. Tek “Njeriu ynë në Havanë” është një lojë shahu që luhet me shishka uiski e burboni. Lojtari qe i han një gur (shishkë) kundërshtarit duhet ta pijë atë. Tek “Amerikani i qetë”, luhet tetëdhjetë e njësh (as që e kam idenë ç’është kjo, por mesa kuptoj është nga ato lojra që përcaktohen shumë nga fati). Në të dyja rastet Grin përdor lojën si një metaforë për jetën dhe e spërdhredh atë. Në rastin e lojës së shahut, që është tërësisht racionale dhe strategjike, ai turbullon lojtarin më të mirë që është i detyruar të pijë më shumë e rrjedhimisht të dehet duke u bërë iracional. Në rastin e 81-shit, që është një lojë kryesisht fati personazhi kryesor humb dorë pas dore edhe pse zaret janë të tijtë.

“Amerikani i qetë” është një libër për pamundësinë e mospërfshirjes. Grin mendon se në luftë herët a vonë je i detyruar të mbash një qëndrim. E nuk ke si të mos mendosh se edhe në jetë është e njëjta gjë.

Vlerësimi:  8